Mijn gezin woont tegenwoordig het grootste deel van het jaar in Nederland. Deze zomer gingen we op vakantie in Amerika en Roemenië. De contrasten waren immens.

Van west naar oost

Wat mij bij alle contrasten opviel, was dat veel trends zich nog altijd van west naar oost bewegen. Of het nu gaat om airco in auto’s, drinkwater in flessen of maatschappelijke verhoudingen: al vele jaren waaien de nieuwste ontwikkelingen uit Amerika via Engeland naar West-Europa en verder oostwaarts. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor het verschijnsel dat steeds meer mensen zich zien genoodzaakt lang en hard te werken voor een karig loon, vaak ver onder hun niveau. Kostwinners die twee banen combineren en ver boven de 60 uur per week werken, zijn in Amerika al lang geen uitzondering meer. De levensstandaard blijft daarbij veelal schrikbarend laag. De overheid neemt geen verantwoordelijkheid voor zelfs de meest basale voorzieningen en faciliteert zo effectief moderne vormen van slavenarbeid.

Risico’s

Omdat een overheidsvangnet nagenoeg volledig ontbreekt, kan ziekte, echtscheiding of ontslag binnen de kortste keren leiden tot diepe armoede of dakloosheid. Amerikaanse burgers zijn diep doordrongen van deze risico’s. Een van de gevolgen is dat ze zich tot in het extreme richten op het beschermen van hun eigen belangen en zich makkelijk afsluiten voor alles wat daar niet bij past. Een en ander verklaart misschien ook waarom veel Amerikanen een diepgewortelde afkeer hebben van overheden en vooral van Washington.

Geluk

Anders dan Amerika hebben de meeste landen in West-Europa een goed werkend overheidsvangnet voor zwakkeren als zieken, bejaarden en werklozen. In Roemenië ontbreekt dat vangnet net als in de VS vrijwel geheel. Maar het grote verschil tussen Roemenië en Amerika is het enorm hechte sociale vangnet waarmee de Roemenen elkaar beschermen. Terwijl Nederlanders de staat in mijn ogen al te vaak zien als een geluksmachine en diezelfde staat van de weeromstuit de schuld geven van alle denkbare problemen, hebben de Roemenen hoegenaamd geen verwachtingen van hun overheid. Integendeel: ze zijn gewend hun eigen boontjes te doppen én terug te vallen op een hecht netwerk van buren, vrienden en bovenal: familie. De familieband in Roemenië is misschien niet heilig, maar wel vrijwel onaantastbaar. Verzorgings- of verpleeghuizen zijn hier bijvoorbeeld uiterst zeldzaam, omdat Roemenen hun bejaarde ouders per definitie in huis nemen als ze niet meer goed zelfstandig kunnen wonen. Dat zal in het gemiddelde Nederlandse gezin, gesteld op comfort en privacy, niet snel gebeuren.

Participatie

Ik durf te stellen dat de participatiesamenleving waar men in Den Haag de mond vol van heeft, in Roemenië beter gestalte heeft gekregen dan in Nederland. Zonder dat ik iets wil goedpraten van de lage levensstandaard in Roemenië of de grote problemen waarmee overheden hier worstelen, zie ik steeds beter met hoeveel oprechte betrokkenheid de Roemenen elkaar bijstaan als het nodig is. Het is maar een van de vele redenen waarom ik het land zo enorm sterk waardeer.